En la lección dos dijimos que el vocabulario del Esperanto puede ser aumentado con muy poco esfuerzo, debido a su sistema de CONSTRUCCION REGULAR DE LAS PALABRAS.
Unos pocos ejemplos ya fueron dados. En esta lección hemos hecho un listado de los más importantes prefijos y sufijos, junto con los ejemplos y significado. ¡ Vea lo que pueden hacer!
No trate de aprenderlos todos ahora. Sólo es para que tenga una idea cómo se forman las palabras en Esperanto y reduce la gran cantidad de vocabulario que tendria que aprender de otra forma.
Unos pocos ejemplos ya fueron dados. En esta lección hemos hecho un listado de los más importantes prefijos y sufijos, junto con los ejemplos y significado. ¡ Vea lo que pueden hacer!
No trate de aprenderlos todos ahora. Sólo es para que tenga una idea cómo se forman las palabras en Esperanto y reduce la gran cantidad de vocabulario que tendria que aprender de otra forma.
LOS PREFIJOS
BO -
Indica relación producto del matrimonio
filo(hijo) =>bofilo(yerno)
frato(hermano)=>bofrato(cuñado)
gepatroj(padres)=>bogepatroj(suegros)
DIS-
Indica separación, disgregación
doni (dar) =>disdoni (distribuir)
semi (sembrar)=> dissemi (diseminar)
disigi (separa, dividir)=> nedisigebla (innseparable)
EK -
Indica comienzo súbito, acción de corta duración
brili (brillar) =>ekbrili (comenzar a brillar)
iri (ir) =>ekiri (empezar a irse)
dormi (dormir)=> ekdormi (comensar a dormirse)
EKS-
Indica dejación de actividades, ex, antiguo:
prezidanto (presidente),=>eksprezidanto (ex presidente)
eksŝaho (ex- Shah);
eksedziĝo (divorcio).
FI -
Indica algo vergonzoso, moralmente reprobable
rakonto (cuento) =>firakonto (cuento sucio)
fivorto (disparate)
fifama (de mala reputación)
GE -
Indica un grupo de personas de ambos sexos
gepatroj (padres: madre y padre juntos)
gesinjoroj ( damas y caballeros);
geedziĝo (matrimonio: marido y esposa juntos)
MAL -
Indica una idea opuesta a la expresada en la raíz
fermi (cerrar)=> malfermi (abrir)
riĉa (rico ) => malriĉa (pobre)
bela (bello) => malbela (feo)
la malo (lo contrario)
malebla (imposible)
MIS - Indica algo erróneo, un desacierto
presi (imprimir) => mispreso (fe de erratas)
mispaŝo (un paso en falso) misprezenti (presentar mal)
PRA -Indica una relación remota en el pasado o descendencia
avo (abuelo) =>praavo (bizabuelo)
nepo (nieto) =>pranepo (biznieto)
arbaro (bosque) => praarbaro (bosque primitivo);
RE -
Indica reiteración o repetición de algo
veni (venir)=>reveni (volver)
legi (leer ) => relegi (releer)
doni (dar) => redoni (devolver
RETRO-
Indica movimiento en sentido contrario al normal, detrás de
iro (ida) => retroiro (retroceso)
vidi (ver) => retovida (retrovisor - adjetivo-)
SUFIJOS SIGNIFICADO
-AĈ - Indica mala calidad o condición:
domaĉo (casucha), virinaĉo (mujerzuela), popolaĉo (chusma o populacho), aĉa (mala, pésima).
-AD - Indica acción duradera o repetida:
rigardi (mirar), rigardadi (contemplar); marteli (martillar), marteladi (martilleo); kanti (cantar), kantado (cantata).
-AĴ - Indica ideas o cosas concretas:
pentri (pintar), pentraĵo (pintura o cuadro)
glacio (hielo), glaciaĵo (un helado)
sendi (enviar), sendaĵo (encomienda).
-AN - Indica al miembro, integrante, habitante o partidario de algo:
Kristo (Cristo), kristano (cristiano); Ĉilio (Chile), ĉiliano (chileno).
-AR - Indica una reunion o conjunto de cosas:
vorto (palabra), vortaro (diccionario), ŝtupo (peldaño), ŝtuparo (escalera); arbo (árbol), arbaro (bosque).
-ĈJ - Disminutivo cariñoso masculino:
Josefo (José), joĉjo (pepe); Patro (padre), paĉjo (papi); Francisko (Francisco), Franĉjo (pancho, paco).
-EBL - Indica posibilidad, que se puede:
trinki (beber), trinkebla (potable); vidi (ver), videbla (visible); kredi (creer), kredebla (creíble).
-EC - Indica calidades o ideas abstractas:
amiko (amigo), amikeco (amistad); viro (macho), vireco (virilidad); blanka (blanco), blankeco (blancura).
-EG - Indica un grado mayor, aumentativo:
domo (casa), domego (mansión); varma (caliente), varmega (calientísimo); vento (viento), ventego (ventarrón).
-EJ - Indica un lugar adecuado para algo:
lerni (aprender), lernejo (escuela); baki (hornear pan), bakejo (panadería); preĝi (rezar), preĝejo (iglesia).
-EM -Inclinación, tendencia, hábito:
kolero (cólera), kolerema (iracundo); babili (charlar), babilema (charlador); ŝpari (ahorrar), ŝparema (ahorrativo).
-END - Obligación, que debe ser:
fari (hacer), farenda (algo que debe hacerse); pagi (pagar), pagenda (pagadero).
-ER - Elemento, unidad, parcialidad, particula de algo:
mono (dinero), monero (moneda); sablo (arena), sablero (un grano de arena).
-ESK- A la manera de..:
Danto (dante), danteska (dantesco); romano (novela), romaneska (novelesco):
-ESTR- Indica a un jefe o lider de algo:
urbo (ciudad), urbestro (alcalde); ŝipo (barco), ŝipestro (capitán de barco).
-ET - Indica un grado menor, diminutivo:
varma (caliente), varmeta (tibio); domo (casa), dometo (casita); etulo (enano).
-ID - Nacido de, descendiente de :
ĉevalo (caballo), ĉvalido (potro); reĝo (rey), reĝido (príncipe); Latino (latín), latinida (descendiente del latín).
-IG - Hacer, volver:
stari (estar de pie), starigi (levantar poner de pie); varma (caliente), varmigi (calentar); plena (lleno), plenigi (llenar).
-IĜ - Hacerse, volverse uno mismo o a sí mismo:
ruĝa (rojo), ruĝiĝi (enrojeser); sidi (sentar), sidiĝi (sentarse); pleniĝi (llenarse).
-IL - Instrumento o herramienta para:
ŝlosi (cerrar con llave), ŝlosilo (llave); razi (razurar), razurilo (máquina de afeitar); kudri (coser), kudrilo (aguja).
-IN- femenino
patro (padre) => patrino (madre); ĉevalo (caballo) => ĉevalino (yegua)
-IND - Digno de..:
laŭdi (alabar), laŭdinda (loable); ridi (reír), ridinda (ridículo); admiri (admirar), admirinda (digno de admirar).
-ING - Indica al objeto en que se introduce parcialmente lo expresado por la raiz:
ovo (huevo), ovingo (huevera); fingro (dedo), fringringo (dedal); kandelo (vela), kandelingo (cadelabro).
-IST - Profecional, ocupado en, adepto a una teoría:
instrui (enseñar), instruipto (profesor); sporto (deporte), sportisto (deportista).
-ISM- Credo, doctrina, partido, actuación
Islamo(islám) => islamismo; kanibalo (caníbal) => kanibalismo
-IV- que puede, capaz de, capacidad activa
produkti (producir) => produktiva (productivo); konduki ( conducir) => konduktiva (conductor de corriente)
-IZ- (ciencia) aplicar sobre, untar, proveer de, aplicar un método científico
elektro (electricidad) => elektrizi(electrificar)
-NJ - Diminutivo cariñoso femenino:
patrino (madre), panjo (mami); Anno (Ana), Annjo (Anny); avino (abuela), avinjo (abuelita)
-OBL - Indica la multiplicación de alguna cantidad:
multoble (muchas veces), duoble (doblemente, por segunda vez)
-ON - Indica división de algo:
duono (una mitad), tri kvaronoj (tres cuartos), triono (un tercio)
-OP - Indica la relación grupal, por grupos o conjuntamente:
duope (de dos en dos), kvarope (de cuatro en cuatro).
-OZ- (ciencia) Abundancia de un elemento característico
poro => poroza ; sablo (arena) => sabloza (arenoso)
-UJ - Indica al recipiente de algo, lo que contiene a lo expresado por la raíz:
sukero (azúcar), sukerujo (azucarero); piro (pera), pirujo (peral); hispano (español), Hispanujo (España).
-UL - Individuo caracterizado por lo expresado en la raíz
ebria (borracho), ebriulo (un borracho); eta (pequeño), etulo (enano
-UM - : No tiene sentido general fijo, se emplea cuando no hay otro adecuado, en palabras adoptadas por el uso
malvarma (frío), malvarmuno (resfrío); komuna (común), komunumo (una comunidad); vento (viento) ventumi (ventilar); akvo (agua), akvumi (regar); kruco (cruz), krucumi (crucificar).
El Esperanto es intrigante ¿verdad? busque lo que ya ha aprendido. LE damos aquí algunas palabras con su traducción, y algunas nuevas que obtenemos mediante la aplicación de los prefijos y sufijos que dimos en el listado anterior.
TRADUZCA ESAS PALABRAS AL ESPAÑOL
Será una tarea difícil más de alguna vez, aunque sepa lo que significa exactamente la palabra en Esperanto. Si no logra encontrar el término exacto en nuestro idioma, sólo de su definición aproximada.
1.-EDZO(marido) : edzino, edziĝi, edziniĝi, eksedzo, geedzoj.
2.-VIRO (un hombre) :virino, virineto, viraĉo, fiviro, vira.
3.-KOKO(un gallo) : kokino, kokido, virkoko, gekokoj, virkokidoj, kokidetoj.
4.-BOVOJ (buey) :bovino, virbovo, eksvirbovo, bovaĵo, bovidaĵo, bovaro, bovejo, bovaĉo, bovideto.
5.-ĈEVALO(caballo) : ĉevalino, ĉevalido, virĉevalo, eksvirĉevalo, ĉevalidino, virĉevalido, ĉevalaĵo, ĉevalaro, ĉevalidejo.
6.-VARMA (caliente) :varmeco, malvarmeco, malvarmegeco, varmigilo, revarmigi, malvarmiĝi, varmejo, malvarmeta.
7.-ARO (un grupo) : ŝipo(un barco),ŝiparo; abelo(una abeja), abelaro; stelo(estrella), stelaro; kolombo(paloma), kolombaro; ŝteli(robar), ŝtelistaro; baleno(ballena), balenaro; instruistaro; hundidaro; ilarujo, estraro.
Encontrará fácil el hacer por si mismo algunas nuevas palabras en Esperanto. Tome las palabras básicas o raíces que estan en paréntisis para comenzar.
8.- hervir(boli)9.- de mala fama
10.- un tonto(stulta:tonto)
11.- engordar(dika:gordo)
12.- noticias(nova:nuevo)
13.- esquíes(neĝo:nieve)
14.- soledad(sola:solo)
15.- una regla(linio:línea)
16.- armario(il:instrumento)
17.- duplicar(multa:mucho)
Fue un trabajo difícil. Pero comprende ahora, porque una lengua planificada es más fácil de manejar que una nacional.
AYUDA A LA LECCION 7: haga esta página como un juego.
Algunas de las palabras compuestas en esta lección no son de uso común en las formas orales o escritas, pero otras sí son usadas con mucha frecuencia, llegando a convertirse en palabras simples: vortaro (diccionario), kuirejo (cocina), necesejo (baño), etc.
Para saber cómo y qué significa una palabra, comience a descomponerlas de atrás, de este modo: la palabra reĝidino se descompone
REĜ ---------> raíz que significa rey
| ----ID------> descendiente de
| -------IN---> femenino
|----------O-> O sustantivo
Así reĝidino (una mujer descendiente de un rey) significa princesa; ahora bien, reĝinido (un hombre descendiente de la reina) significa príncipe.
En castellano usamos muchas palabras distintas cuando nos referimos a una misma cosa, en diversos estados o etapas. En Esperanto, usamos la misma raíz para todo, y agregamos las partículas necesarias:
En castellano usamos muchas palabras distintas cuando nos referimos a una misma cosa, en diversos estados o etapas. En Esperanto, usamos la misma raíz para todo, y agregamos las partículas necesarias:
ŝafo : carnero
ŝafido : cordero
ŝafino : oveja
virŝafo : cabro
ŝafidino : borrega
virŝafido : cabrito
Y considere esta otra: eks - vir - bovoj =eksvirbovoj = bueyes
..................BOVOJ- - ->reses
..........VIR------------>macho
EKS------------------>ex
TRATE DE HACER ESTAS PALABRAS Y CORRIJA SUS RESPUESTAS:
Traduzca al español :
1.- vento (viento) : venteto, ventego, ekvento, ventumilo.
2.- hundo (perro) : hundaĉo, hundejo, hundaro, hundido.
3.- frukto (fruto) : fruktaĵo, fruktujo, fruktigi.
4.- gluti (tragar) : gluteto, glutigi, misgluti, glutenda.
Traduzca al Esperanto :
5.- granda (grande) : inmenso, pequeño, un gigante.
6.- movi (mover ) : movimiento, movible.
7.- fidi (tener fé) : digno de fe, de naturaleza confiable.
8.- honti (avergonzarse) : vergonzoso, vergüenza, vergonzante.
9.- ĝentila (gentil) : gentileza, una persona gentil.
RESPUESTAS : Estas u otras palabras similares a estas
1.- brisa, ventarrón, comienzo de una brisa, ventilador.
2.- perracho, perrera, jauría, cachorro.
3.- algo hecho de fruta(mermelada), frutera, fructificar.
4.- tragito, hacer tragar algo, vomitar, para ser tragado.
5.- grandega, malgranda, grandegulo.
6.- movado, movebla.
7.- fidinda, fidema.
8.- hontema, honteco, hontebla.
9.- ĝentileco, ĝentilulo.
NOTA:
En el ejercicio 3 de esta lección se dice que "koko" es un gallo. Más específicamente es aquél destinado a ser cocinado, y no el destinado a reproducción; este último es virkoko
USE LOS PREFIJOS PARA FORMAR ESTAS PALABRAS :
1.- Hermanas y hermanos juntos.
2.- Sucio
3.- Libro de baja calidad moral.
4.- Osos de la prehistoria.
5.- Suegros
6.- Destrozar
7.- Malcitar
8.- Comenzar a volar
9.- Resaltar
10.- Renunciar (aqui use un prefijo y un sufijo).